De vraag of Justitie eigenlijk wel bevoegd is om krakers uit hun kraakpand te zetten is de afgelopen maanden inzet geweest van een aantal rechtszaken. Het Gerechtshof Leeuwarden vindt dat Justitie niet mag ontruimen. Het Gerechtshof Amsterdam vindt van wel. Wat is waarheid? De Hoge Raad zal de knoop doorhakken.
Prijs vergelijk ADSL, kabel, glasvezel aanbieders en bespaar geld door over te stappen!
Kraken is strafbaar. Een kraakpand kan daarom worden ontruimd op bevel van de Officier van Justitie. Als pand echter langer dan een jaar leegstaat onderneemt Justitie geen actie, omdat het kraken volgens het Wetboek van Strafrecht dan niet meer strafbaar is. Kraken is in Nederland een actueel en veel voorkomend probleem, ook omdat er veel kantoorruimte leegstaat. Justitiële ontruimingen komen dan ook regelmatig voor.
Inmiddels is er een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer aanhangig, dat kraken ook na de termijn van een jaar strafrechtelijk verbiedt. De strafmaat wordt daarnaast verhoogd. (1)
Justitieel ontruimen: mag dat?
In Groningen stond een pand nog geen dag leeg toen het werd gekraakt. De eigenaar verzocht Justitie tot ontruiming over te gaan. De krakers eisten daarop in kort geding dat Justitie – de Staat dus – hun huisrecht zou respecteren.
Van het Gerechtshof Leeuwarden (2) kregen de krakers gelijk. Het Gerechtshof stelt vast dat ook krakers een huisrecht hebben, dat in artikel 12 van de Grondwet en in de mensenrechtenverdragen is neergelegd. Alleen met een expliciete wettelijke grondslag kan de overheid inbreuk maken op het huisrecht. Volgens het Gerechtshof heeft de Staat die bevoegdheid niet van de wetgever gekregen. Het Wetboek van Strafrecht verbiedt alleen maar het kraken zelf. Weliswaar mag de politie strafbare feiten verhinderen en beëindigen, voor de inbreuk op een grondwettelijk recht moet een ondubbelzinnige wettelijke grondslag zijn en die is er niet.
Het Gerechtshof Amsterdam (3) denkt daar heel anders over. Het Amsterdamse Gerechtshof ziet in de Politiewet wel een grondslag voor de justitiële ontruiming, omdat de politie op grond van die wet een eind mag maken aan strafbare feiten, zo nodig met dwangmiddelen. In de praktijk betekent dat: ontruiming. Niet alleen gaat het hier om een staande praktijk, maar ook uit de wetsgeschiedenis blijkt dat de wetgever heeft bedoeld dat Justitie mag ontruimen.
De Staat heeft de Hoge Raad gevraagd de uitspraak van het Hof Leeuwarden te vernietigen. Ook de krakers die door het Gerechtshof Amsterdam niet in het gelijk zijn gesteld hebben beroep ingesteld bij de Hoge Raad. Het is niet bekend wanneer het eindoordeel van de Hoge Raad kan worden verwacht.
De gemeente Amsterdam heeft in een persbericht aangekondigd dat zij haar praktijk niet zal wijzigen, behalve als de Hoge Raad oordeelt dat die onrechtmatig is. Het Gerechtshof Amsterdam heeft de status quo immers bevestigd, zodat men mag verwachten dat Rechtbank en Hof justitiële ontruimingen zullen blijven goedkeuren.
Kraken blijft altijd onrechtmatig
De uitspraken veranderen overigens niets aan de bevoegdheid van de eigenaar om een ontruimingsvonnis van de burgerlijke rechter te vragen. In civielrechtelijke zin is kraken onrechtmatig jegens de eigenaar.
Ook gemeentelijke verantwoordelijkheid
Een nieuwe invalshoek verscheen onlangs in de rechtspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (4). De gemeente is sinds 2007 bevoegd om sluiting te bevelen van een gebouw of een terrein, indien wordt vastgesteld dat er sprake is van een bedreiging van de leefbaarheid of een gevaar voor de veiligheid of de gezondheid. Deze bevoegdheid is onder meer bedoeld voor gebouwen en dus ook voor kraakpanden.
In de uitspraak die hier is opgenomen dreigde de gemeente de eigenaar met bestuursdwang, als het kraakpand niet binnen drie dagen was ontruimd. Die periode was voor de eigenaar te kort om een kort geding aan te vragen bij de rechtbank, een veroordelend vonnis te krijgen en het pand te laten ontruimen, vond de Afdeling bestuursrechtspraak.
De rechter let dus op de uitvoerbaarheid van het sluitingsbevel. Daarnaast is van belang het gaat om een strikt omschreven bevoegdheid. De gemeente moet eerst vaststellen dat er sprake is van een onleefbare of gevaarlijke situatie. We mogen verwachten dat de bestuursrechter deze vaststelling indringend zal toetsen, zeker als het huisrecht van de krakers in het geding is.
(1) Tweede Kamer 2007-2008, 31 560.
(2) Gerechtshof Leeuwarden 25 november 2008, LJN: BG5205
(3) Gerechtshof Amsterdam 31 maart 2009, LJN: BH9173
(4) Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 18 maart 2009, LJN: BH6312
mr. C. Visser, Van Benthem & Keulen N.V.
