De rechtbank ’s-Gravenhage (JOR 2009/245, met noot prof. mr. S.E. Bartels) heeft recentelijk een interessante uitspraak gedaan omtrent het leerstuk van het afbreken van onderhandelingen. De rechtbank komt in haar uitspraak namelijk tot het oordeel dat het geoorloofd is zeer vergevorderde onderhandelingen af te breken zonder dat daarbij schadevergoeding is verschuldigd, ondanks het feit dat de wederpartij te goeder trouw was en eigenlijk op het sluiten van een nagenoeg perfecte overeenkomst mocht rekenen.
Prijs vergelijk ADSL, kabel, glasvezel aanbieders en bespaar geld door over te stappen!
Contractsvrijheid
Uitgangspunt in het contractenrecht is dat partijen contractsvrijheid hebben. Dit beginsel komt er op neer dat partijen in het algemeen naar vrije verkiezing overeenkomsten met elkaar kunnen sluiten. Vaak gaan er onderhandelingen vooraf aan het sluiten van de overeenkomst, waarbij partijen trachten overeenstemming te bereiken over onder meer de voorwaarden van de transactie. Het afzien van het sluiten van een overeenkomst met de wederpartij is ten tijde van het onderhandelingsproces tot op zekere hoogte geoorloofd. Zonder contract zijn partijen immers niet aan elkaar gebonden. Het is in gegeven omstandigheden echter denkbaar dat het niet zonder meer is toegestaan om de onderhandelingen af te breken en niet te contracteren met de wederpartij.
Een voorkomend verschijnsel bij contractonderhandelingen is dat zij, al dan niet plotseling, door een der partijen kan worden beëindigd. Is daarmee de kous af? Men kan stellen dat er tussen partijen feitelijk niets is overeengekomen. Er is immers geen contract ondertekend. De praktijk wijst echter vaak uit dat de wederpartij kosten heeft moeten maken ten tijde van de onderhandelingen, welke kosten zij graag door de beëindigende partij vergoed wenst te zien. In rechte zal zij dan schadevergoeding vorderen in de vorm van kosten. Onder die kosten worden verstaan de kosten die gemaakt zijn tijdens de onderhandelingen en in sommige gevallen de gederfde winst van de wederpartij door het niet sluiten van de uiteindelijke overeenkomst.
Schadevergoeding
Grondslag voor een vordering tot schadevergoeding is dat het afbreken van de onderhandelingen door de ene partij, op grond van het gerechtvaardigd vertrouwen van de wederpartij of in verband met andere omstandigheden van het geval, onaanvaardbaar is (HR 12 augustus 2005, NJ 2005/467). Daarbij dient rekening te worden gehouden met de mate waarin en de wijze waarop de partij die de onderhandelingen afbreekt tot het ontstaan van het vertrouwen van haar wederpartij heeft bijgedragen en of de beëindigende partij gerechtvaardigde belangen heeft bij het afbreken van de onderhandelingen. Hierbij kan ook van belang zijn of zich in de loop van de onderhandelingen onvoorziene omstandigheden hebben voorgedaan.
Uit de voornoemde uitspraak van de rechtbank ’s-Gravenhage volgt de mogelijkheid voor partijen om alsnog onderhandelingen af te breken, terwijl er bij de wederpartij wel degelijk sprake was van gerechtvaardigd vertrouwen dat de beoogde overeenkomst tot stand zou komen. De rechtbank oordeelt dat er gerechtvaardigd “totstandkomingsvertrouwen” is, maar dat desondanks de afbrekende partij niet aansprakelijk is. Een vreemde eend in de bijt! De rechtbank beslist dat de beëindigende partij heeft aangegeven dat het besluit om niet met haar wederpartij verder te willen op de wijze als aanvankelijk beoogd, met name werd ingegeven door het feit dat de door deze wederpartij gegenereerde omzet achterbleef bij de verwachtingen. Door de economische recessie kon één der partijen haar omzetcijfers niet meer op hetzelfde niveau houden als ten tijde van de onderhandelingen. Volgens de rechtbank stond het de beëindigende partij vrij om, ondanks het gerechtvaardigde totstandkomingsvertrouwen bij de partij met wie zij destijds onderhandelde, af te zien van verdere activiteiten om die samenwerking gestalte te geven.
Crisis als troef bij afbreken van de onderhandelingen?
Het is noemenswaardig dat de rechtbank hier de verslechterende economische omstandigheden meeneemt in haar overwegingen om de beëindigende partij vrij te spreken van het betalen van schadevergoeding aan haar ‘bijna-contractspartij’. Let wel, deze uitspraak is géén vrijbrief voor het afbreken van onderhandelingen, met name niet voor die onderhandelingen die een vergevorderd stadium hebben bereikt. Bij het aannemen van aansprakelijkheid wegens afgebroken onderhandelingen gaat het nog steeds om een strenge en tot terughoudendheid nopende maatstaf. Wanneer partijen zich in een dusdanig stadium in de onderhandelingen bevinden dat het sluiten van een overeenkomst binnen handbereik ligt, zal de beëindigende partij meer dan alleen de grote omzetdaling van haar wederpartij naar voren moeten brengen wil zij de onderhandelingen vrij mogen afbreken.
Aanbevelingen
Uit deze uitspraak blijkt dat alle opties (doorgaan of afbreken) die een partij bij het al dan niet sluiten van de overeenkomst heeft, grondig bekeken moeten worden aan de hand van álle feitelijke omstandigheden. Hierbij speelt de economische crisis een steeds belangrijkere rol. Al met al blijft het voor ondernemers die met een dergelijke situatie van doen krijgen van belang te overleggen met een juridisch adviseur om te bezien welke mogelijkheden en risico’s er aan dergelijke beslissingen gebonden zijn. Ondernemers dienen zich terdege bewust te zijn van de risico’s die op de loer liggen bij het afbreken van onderhandelingen!
mr. Bram Janssen, BANNING Advocaten
