Complexe strafzaken worden het best door een meervoudige kamer afgedaan. Maar sociaalpsychologische processen kunnen de meerwaarde van die samenwerking behoorlijk ondermijnen, vooral onder tijdsdruk. Dat blijkt uit onderzoek dat de Universiteit van Amsterdam (UvA) heeft uitgevoerd in opdracht van de Raad voor de rechtspraak.
Prijs vergelijk ADSL, kabel, glasvezel aanbieders en bespaar geld door over te stappen!
Experimenten
Dat teams van drie rechters in omvangrijke zaken minder fouten maken dan alleensprekende rechters, heeft eerder onderzoek door de Raad en de UvA aangetoond. In het nu gepubliceerde onderzoek hebben hoogleraar psychologie Carsten de Dreu en onderzoeker Femke ten Velden de informatieverwerking en besluitvorming in de meervoudige kamer nader bekeken. Via interviews met rechters en besluitvormingsexperimenten met rechtenstudenten onderzochten ze sociaalpsychologische processen die daarbij optreden.
Denkfouten
Bij het nemen van beslissingen maken mensen onbewust gebruik van cognitieve vuistregels, waardoor denkfouten kunnen ontstaan. Dat gebeurt ook in groepsverband, blijkt uit het onderzoek. In strafprocessen kan dat er bijvoorbeeld toe leiden dat rechters na een aantal veroordelingen onbewust verwachten dat de volgende verdachte onschuldig zal zijn. Ook kunnen attributiefouten optreden, met als mogelijk gevolg dat rechterlijke uitspraken gebaseerd worden op informatie over de persoonlijkheid van de verdachte, terwijl de relevantie van de omstandigheden wordt onderschat. Verder sturen zogeheten ankerpunten – bijvoorbeeld de eis van de officier van justitie – ongemerkt het denkproces.
Tijdsdruk
Werken onder tijdsdruk vergroot de kans op het gebruik van zulke vuistregels. Bovendien heeft tijdgebrek negatieve invloed op het verwerken van informatie. In grote strafzaken beschikken rechters vaak over een enorm dossier. Onder druk zullen ze vooral informatie delen die bij hen allemaal bekend is en die past bij de uitkomst die ze verwachten. Afwijkende informatie die niet iedereen is opgevallen, maar wel een ander licht op de zaak kan werpen, komt dan minder aan bod.
Aanbevelingen
De onderzoekers doen een aantal aanbevelingen om het optreden van zulke mechanismen tegen te gaan. Zo zouden rechters direct na de behandeling van een strafzaak kunnen ‘raadkameren’ om tot een vonnis te komen, in plaats van na afloop van een volgeboekte zittingsdag. Ook zou meer ruimte gecreëerd kunnen worden voor tegenspraak en het bespreken van informatie die niet iedereen is opgevallen, bijvoorbeeld door minder – en vooral minder gelijksoortige – zaken op een dag te plannen. Voortdurende aandacht in de opleiding voor processen die de besluitvorming beïnvloeden, kan het gebruik van potentieel gevaarlijke vuistregels eveneens beperken.
Onderzoeksprogramma
De Raad voor de rechtspraak geeft, als onderdeel van zijn onderzoeksprogramma, gerenommeerde wetenschappers de kans zich meerjarig in een aangereikt thema te verdiepen. Een behoefte aan wetenschappelijke inzichten over de kwaliteit van besluitvormingsprocessen, met name in de meervoudige kamer, heeft geleid tot het onderzoeksrapport Sociaalpsychologische determinanten van strafrechtelijke besluitvorming. Het rapport biedt belangrijke nieuwe gezichtspunten die verwerkt worden in het cursusaanbod van SSR, het opleidingsinstituut voor de rechterlijke macht. De onderzoeksresultaten worden binnenkort besproken met rechtbankpresidenten en voorzitters van de strafsectoren.
