De bestuursrechter is nogal eens de gebeten hond. Ingeklemd tussen het bestuur en de burger krijgt hij het verwijt dat de procedures te lang duren en dat de burger er altijd bekaaid vanaf komt, of dat hij zich bemoeit met een democratisch genomen besluit en effectief bestuur onmogelijk maakt.
Prijs vergelijk ADSL, kabel, glasvezel aanbieders en bespaar geld door over te stappen!
Over dit politieke en publieke onbehagen met het bestuursrecht, het imagoprobleem van de bestuursrechter en de remedie, debatteerden dinsdag Wim Deetman (lid van de Raad van State en voormalig Kamervoorzitter en burgemeester van Den Haag), Leo Damen (honorair hoogleraar bestuursrecht in Groningen), Annie Brouwer-Korf (ex-burgemeester van Utrecht en lid van de Onderzoeksraad voor Veiligheid) en Peter Nihot (sectorvoorzitter bestuursrecht van de rechtbank Utrecht) in de Academie voor Wetgeving in Den Haag. Zij deden dat in het kader van de door het Montesquieu Instituut georganiseerde zomerconferentie ‘De andere kloof – de kloof tussen beeld en werkelijkheid’.
Signalen
“De vraag of er iets mis is met het imago van de bestuursrechter kan ik volmondig met já beantwoorden”, zei bestuursrechter Peter Nihot maar meteen. “We hebben jaren geleden al nadrukkelijk onder ogen gezien dat het niet goed ging met de bestuursrechtspraak. De signalen waren niet te miskennen. Na de komst van de Algemene wet bestuursrecht in 1994 is de kritiek op de bestuursrechtspraak allerminst verstomd. De bestuursrechtspraak was traag en er werd niet of nauwelijks finaal een geschil beslecht.”
Overheid
Traag en ook nog eens op de hand van het bestuur, aldus hoogleraar Leo Damen en Annie Brouwer-Korf. “Ik dacht altijd dat de rechter wel partij koos voor het belang van de burger, totdat ik het hoofd juridische zaken van de gemeente Utrecht daarover belde. Hij had de procedures van de laatste 10 jaar bijgehouden. In meer dan 80 procent van de gevallen werd de overheid uiteindelijk in het gelijk gesteld”, aldus de oud-burgemeester van de Domstad. Reden voor gespreksleider Peter van Lochem, rector van de Academie van Wetgeving, om te concluderen dat ‘s lands bestuurders dus niet te klagen hebben. Maar burgers hebben daartoe volgens hoogleraar Damen alle reden, “met zoveel niet uit te leggen rechtsongelijkheid”.
Proactief
De sectoren bestuursrecht van de rechtbanken hebben met het ‘Eindrapport Project Differentiatie van werkstromen Bestuursrecht’ van 2010 gekozen voor een snellere, effectievere en proactieve werkwijze. “We moeten ons realiseren dat ons imago voor 90 procent wordt bepaald door onze manier van werken en ons gedrag”, aldus Peter Nihot. “We hebben gekozen voor een nieuwe inrichting van de bestuursrechtelijke procedure. We streven nu naar een finale geschilbeslechting. De tijd dat een bestuursrechter zich ter zitting als een ondoorgrondelijke sfinx kon opstellen, is voorbij. De bestuursrechter dient actief te zorgen voor procedurele rechtvaardigheid en partijen het gevoel te geven dat met respect naar hun verhaal wordt geluisterd.”
Nieuwe Zaaksbehandeling
Bij de Nieuwe Zaaksbehandeling, die dit jaar bij de sectoren bestuursrecht van alle rechtbanken is ingevoerd, wordt een zaak vrij snel op zitting geagendeerd (binnen 3 maanden). Ter zitting bespreekt de rechter met de partijen wat de meest adequate aanpak zou kunnen zijn. Rechter Nihot: “Door procedurele rechtvaardigheid na te streven en door gebruikmaking van het instrument van conflictdiagnose, heeft de zitting een totaal andere dynamiek gekregen. Het gevolg is dat in Utrecht 20 procent van de zaken wordt aangehouden. Dat is positief, want dat betekent dat er wordt geregisseerd. We zitten op 15 procent mondelinge uitspraken.”
Interactie
Snelheid, finaliteit en maatwerk van de nieuwe zaaksbehandeling, dragen substantieel bij aan een grotere tevredenheid van de partijen, aldus Peter Nihot. “Hoe dat komt? Omdat de rechter tijdens de zitting veel meer interactie heeft met de partijen. De actieve bestuursrechter rekent het tot zijn taak om met een op maat gesneden oplossing van het geschil te komen, zodanig dat dat conflict niet blijft voortbestaan.”
De Algemene wet bestuursrecht (Awb) maakt de nieuwe inrichting van de bestuursrechtsprocedure mogelijk, dus waarom zou je die wet op de schop nemen, stelt bestuursrechter Nihot. Wel zou hij willen dat zaken na aanhouding naar inzicht van de rechter ook buiten zitting zouden kunnen worden afgehandeld, zoals bij tussenuitspraken, en dat de rechter niet langer verplicht is om een verweerschrift te vragen.
Veel ruimte
Wim Deetman ziet nog minder in aanpassing van de Awb. “De wet biedt heel veel ruimte als je die ruimte wilt hebben.” Deetman zou wel graag zien dat bestuursrechters in begrijpelijke taal gingen schrijven. “Ik heb mij altijd verwonderd over de leesbaarheid van de uitspraken van bestuursrechters. Dat is trouwens ook een punt bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Waarom kun je dingen niet zo zeggen dat de meneer die nu toevallig langsloopt, ook begrijpt wat er wordt bedoeld? Misschien dat hij dan wel plausibel gaat vinden wat die rechter zegt”, aldus het lid van de Raad van State.
Op 29 oktober organiseert het project Invoering van de nieuwe zaaksbehandeling een symposium voor de rechtspraak, advocatuur, bestuursorganen, politici en wetenschappers over de eerste effecten van de nieuwe actieve werkwijze van de bestuursrechters.
