Doordat de Tweede Kamer vandaag heeft ingestemd met de invoering van adolescentenstrafrecht, komt de strikte grens tussen jeugd- en volwassenenstrafrecht te vervallen. Jongeren van 15 tot 23 jaar kunnen in de toekomst als minderjarige of als volwassene worden berecht, afhankelijk van onder meer hun ontwikkelingsniveau. Dat vereist wel nauwe samenwerking van instanties die betrokken zijn bij 18-minners en –plussers die misdrijven plegen. In Almelo en Groningen is daar het afgelopen jaar succesvol mee geëxperimenteerd.
Prijs vergelijk ADSL, kabel, glasvezel aanbieders en bespaar geld door over te stappen!
Nieuwe wet
Jongeren van 15 tot 23 jaar hebben een groot aandeel in de criminaliteit. Om te voorkomen dat zij telkens in herhaling vallen, voert staatssecretaris Teeven een flexibele aanpak in. Bij sommige jongeren zal een harde aanpak aanslaan terwijl anderen, ook al zijn ze misschien ouder, meer baat hebben bij begeleiding. Het oorspronkelijke plan om de maximale jeugdstraf te verdubbelen tot vier jaar, is uit de nieuwe wet verdwenen. De rechter krijgt wel de mogelijkheid om de pij-maatregel (plaatsing in een jeugdinrichting) om te zetten in TBS als de jongere na afloop van de maatregel nog gevaarlijk wordt geacht.
Huidige situatie
Wie in de huidige situatie wordt veroordeeld volgens het jeugdstrafrecht komt maximaal twee jaar in een justitiële jeugdinstelling terecht, waar bijsturen belangrijker is dan straffen. Die benadering stopt abrupt als een verdachte zijn 18de verjaardag achter de rug heeft. Hoewel de wet al langer toestaat dat jongeren tot 21 een jeugdstraf krijgen (art. 77c Sr), wordt die mogelijkheid zelden toegepast, zegt jeugdrechter Jans Olthof uit Almelo. “Het omgekeerde gebeurt wel met enige regelmaat: 17-jarige plegers van zware delicten worden als volwassenen berecht. Zij komen net als doorgewinterde criminelen in het huis van bewaring terecht, waar niets wordt gedaan om hun gedrag bij te stellen.”
Beperking of stoornis
Veel jonge daders blijken een verstandelijke beperking of psychische stoornis te hebben. Rechter Olthof vraagt voor minderjarige wetsovertreders dan ook vaak een persoonlijkheidsonderzoek aan en weet hoe sterk het ontwikkelingsniveau op die leeftijd wisselt. “Er kan een boom van een kerel voor je staan, maar als je weet dat hij autisme heeft en een IQ van 78, zal je als rechter toch anders reageren”, zegt hij. Door de sterke scheiding tussen jeugd- en volwassenenstrafrecht is dergelijke kennis vaak niet meer beschikbaar als verdachten boven de 18 zijn.
Vloeiende overgang
Adolescentenstrafrecht kan de overgang van jeugd- naar volwassenenstrafrecht vloeiender laten verlopen. Om te zien hoe dat werkt, is vorig jaar in Almelo – en later ook in Groningen – een proef gestart waarbij jonge verdachten tegen het licht werden gehouden met de vraag of jeugd- of volwassenenstrafrecht moest worden toegepast. Almelo kende al een Justitieel Casus Overleg (JCO) voor minderjarige daders. Dat is voor de pilot uitgebreid. Politie, justitie, de reclassering, jeugdzorg en de kinderbescherming overlegden daarin samen over alle 16- tot 23-jarigen die met justitie in aanraking kwamen. Leken zij in aanmerking te komen voor een benadering volgens het adolescentenstrafrecht, dan trokken de reclassering en de Raad voor de Kinderbescherming samen op bij het formuleren van een advies over de straf. Jongeren in voorlopige hechtenis werden zo snel mogelijk bezocht om te kijken of eventueel een persoonlijkheidsonderzoek aangevraagd moest worden.
Informatie delen
De samenwerkende instanties deelden hun informatie en werkten vaste vragenlijsten af die voor deze pilot zijn ontwikkeld, onder meer over de ernst van het delict, de kans op recidive, de opstelling van de verdachte, de situatie thuis, het ontwikkelingsniveau en eventuele redenen om verdachten van 18 of ouder te beschermen tegen een strafrechtelijke aanpak voor volwassenen. Bovendien werd het advies over de strafeis eerst nog eens getoetst in het JCO voordat het naar de officier van justitie ging. “Doordat het OM ook vertegenwoordigd was in het JCO waren de lijnen heel kort”, zegt Hilde Vergeer, unitmanager van Reclassering Nederland. “Wij hebben zo’n 400 zaken in het casusoverleg gehad gedurende de pilot. Voor 7 tot 10 procent van de 18-plussers hebben we toepassing van het jeugdstrafrecht geadviseerd. Dat is vrijwel elke keer overgenomen door de officier van justitie.”
Uiterst tevreden
Verder zijn nog geen harde cijfers beschikbaar over de resultaten van de pilots. Duidelijk is wel dat de reclassering, rechtbank en het parket in Almelo uiterst tevreden zijn over de gezamenlijke aanpak. “Onze bevindingen zijn zeer positief, vooral wat betreft de samenwerking van de ketenpartners”, zegt jeugdofficier van justitie Carlo Dronkers. “Die blijkt zo vloeiend te kunnen lopen, dat willen we vasthouden.”
Completer beeld
Het belangrijkste resultaat van de adolescentenaanpak is in de ogen van Dronkers en rechter Olthof dat zij een veel completer beeld krijgen van de 18-plussers die met justitie in aanraking komen. Doordat vanaf het begin aandacht wordt besteed aan hun achtergrond en ontwikkelingsniveau kan goed onderbouwd gekozen worden voor de toepassing van het jeugdrecht. “Normaal gesproken komen we vaak pas op de zitting, na een voorarrest van soms wel 90 dagen, tot de conclusie dat er aanleiding is om een persoonlijkheidsonderzoek te laten doen”, vertellen zij. “Dan is al veel schade aangericht bij kwetsbare jongeren. Met een adolescentenstempel konden we maatwerk leveren. De verdachten gingen niet naar het huis van bewaring, maar naar justitiële jeugdinstelling De Kolkemate. Die had een speciale adolescentenvleugel ingericht, met scholing en begeleiding. Ook nachtdetentie was mogelijk, waardoor jongeren hun baan of opleiding niet hoefden af te breken in afwachting van de rechtszaak.”
Sluitende samenwerking
Reclassering Nederland en de Raad voor de Kinderbescherming zijn al net zo enthousiast. “Het doel van de pilot was een sluitende samenwerking op te bouwen”, zegt Hilde Vergeer. “Daarin zijn we geslaagd. Het samen adviseren houden we in stand.” De betrokkenen houden presentaties in het hele land, zegt Vergeer. “Inmiddels wordt in verschillende andere arrondissementen geoefend met het adolescentenrecht.”
Eerder advies
In maart 2012 bracht de Raad voor de rechtspraak een advies uit over het wetsvoorstel Adolescentenstrafrecht.
