Europese consumentenrechten en Nederland

De Europese Unie (EU) vaardigt Europese wetgeving. Het voornaamste instrument dat de EU hiervoor heeft is het uitvaardigen van richtlijnen. Richtlijnen zijn besluiten gericht aan lidstaten en verbindend ten aanzien van het resultaat. De lidstaat krijgt een bepaald implementatietermijn voor het omzetten van de richtlijn in nationale wetgeving. De nationale wetgever en rechter zijn niet bevoegd om op de terreinen geregeld in richtlijnen afwijkende regels op te stellen.

Consumentenbeleid
De gemeenschappelijk (EU)markt zou, met 493 miljoen consumenten, economisch gezien de grootste retailmarkt van de wereld kunnen zijn 1. Echter tot op heden is de interne markt nog steeds opgesplitst in 27 kleine nationale markten. De Europese Commissie is van mening dat de realisering van een interne consumentenmarkt wordt belemmerd door het gedrag van het bedrijfsleven en de consument alsmede door het gebrek aan vertrouwen in grensoverschrijdend winkelen 2. Zij heeft daarom in het kader van consumentenbeleid drie doelstellingen geformuleerd 3:

• De Europese consument mondiger maken door het creëren van echte keuzes, juiste informatie, een transparante markt en vertrouwen.
• Het consumentenwelzijn moet verbeteren uit het oogpunt van prijs, keuze, kwaliteit, verscheidenheid, betaalbaarheid en veiligheid.
• De consumentbescherming moet doeltreffend en een hoog niveau van bescherming bieden tegen ernstige risico’s en bedreigingen waar hij individueel machteloos tegen staat.

Minimumharmonisatie
Tot op heden werd consumentenbescherming gebaseerd op het beginsel ‘minimumharmonisatie’. Minimumharmonisatie houdt in dat lidstaten het recht behouden om strengere voorschriften te hanteren dan de minimumvoorschriften van de EU. Echter dit geeft lidstaten de ruimte om ongecoördineerd voorschriften toe te voegen en dit hebben zij ook gedaan. Hierdoor heeft het consumentenrecht zich ontwikkeld tot een lappendeken van 27 verschillende rechtsstelsels met uiteenlopende rechten en plichten 4. Daarom neigt de Europese Commissie nu naar ‘volledige harmonisatie’. Bij volledige harmonisatie is de richtlijn alomvattend, lidstaten mogen geen strengere voorschriften hanteren ongeacht het doel of de reden van het aanvullende nationale voorschrift.

Hiermee laat de EU dus geen ruimte meer aan lidstaten om aanvullende voorschriften te formuleren. Het nieuwe voorstel voor een richtlijn betreffende consumentenrechten (‘consumentenrechtenrichtlijn’) is gebaseerd op volledige harmonisatie. Het gevaar van volledige harmonisatie is dat Oost-Europese lidstaten een lager beschermingsniveau hanteren dan West-Europese lidstaten. Dit gevaar wordt door Frank Easterbrook als volgt omschreven ‘producing a level playing field by chopping down the heights, forcing all of us to live in the valleys, has nothing to recommend it’.5

Consumentenrechtenrichtlijn
Deze richtlijn beoogt consumenten in de hele EU meer rechten te geven en het winkelen via internet en in winkels te vergemakkelijken 6. Zij heeft alleen betrekking op business-to-consumer overeenkomsten (B2C). Het voorstel bevat vooral klassieke contractenrechtelijke regels 7. De richtlijn garandeert duidelijke informatie over prijzen en bijkomende kosten voordat een overeenkomst wordt aangegaan, beschermt beter tegen late levering en niet-levering en stelt harde consumentenrechten vast over kwesties als bedenktijd, terugbetalingen, vergoedingen, reparaties, garanties en oneerlijke bedingen 8.

De belangrijkste bepalingen betreffen 9:

• Precontractuele informatie: de handelaar is verplicht om de consument te voorzien van duidelijke informatie, zodat de consument op de hoogte is van de belangrijkste kenmerken van de overeenkomst en met kennis van zaken een bewuste keuze kan maken.
• Voorschriften betreffende levering en risico-overdracht aan de consument: de handelaar heeft een termijn van 30 kalenderdagen vanaf de ondertekening om het goed te leveren en draagt het risico tot het moment waarop de consument het goed ontvangt.
• Bedenktijd bij verkoop op afstand en colportage: de consument heeft een afkoelingsperiode van 14 kalenderdagen waarbinnen hij zich kan bedenken en er wordt een standaard annuleringsformulier gebruikt.
• Reparaties, vervanging en garanties: alle consumenten beschikken bij non-conformiteit over een en hetzelfde standaardpakket aan rechtsmiddelen, in eerste instantie reparatie of vervanging, gevolgd door korting, schadevergoeding of ontbinding.
• Oneerlijke contractvoorwaarden: er wordt een nieuwe zwarte en grijze lijst ingevoerd die in alle gevallen in de hele EU gelden.

Gevolgen nationale wetgeving?
Harmonisatie brengt hoge kosten met zicht mee. Dit geldt vooral voor maximumharmonisatie, doordat het zonder veelvuldig ingrijpen van de Europese rechter buitengewoon lastig is tot een uniforme interpretatie van begrippen en regels te komen 10.

Een kleine inventarisatie in 2006 leerde dat van de ruim 650 artikelen in de Boeken 3 en 6 en Titel 7.1 BW er 65 het resultaat zijn van implementatie van Europese richtlijnen 11. Dit is een kleine tien procent en dit zal gezien de voornemens van de EU de komende jaren alleen nog maar toenemen 12. Het voorstel omvat regelingen die minder ver strekken dan de huidige Nederlandse regelgeving 13:

• Het voorstel gaat uit van een vaste aansprakelijkheidstermijn van twee jaar voor de verkoper, de Nederlandse wet kent een open termijn welke is gelieerd aan de levensduur van het product.
• Het voorstel bevat een zwarte en grijze lijst die minder uitgebreid is dan de Nederlandse lijsten.

Aangezien het voorstel volledige harmonisatie beoogt, is er een kans dat Nederland de extra bescherming voor consumenten verliest en zich zal moeten conformeren aan een lager niveau van consumentenbescherming 14.
De richtlijn zal leiden tot aanpassing van artikelen uit de Colportagewet en Afdelingen 6.5.3 (Algemene voorwaarden), 7.1.3 (Bijzondere gevolgen van niet-nakoming van de verplichtingen van de verkoper) en 7.1.9A (Overeenkomsten op afstand) van het Burgerlijk Wetboek 15.

Gevolgen bedrijfsleven?
Ondernemers zullen initiële kosten moeten maken om hun bedrijfsvoering in te richten op de uitbreiding of verandering van de bestaande regels, zoals de informatieverplichtingen en de nieuwe regels, zoals een modelopzegbrief 16. De ondernemingen die alleen binnenlandse handel drijven kunnen een nadeel ondervinden door de eenmalige kosten van aanpassing aan de wijzigingen van de regelgeving 17. Het voorstel kan leiden tot extra regeldruk voor ondernemers aangezien zij geconfronteerd worden met uitbreiding van de bestaande (Europese) regelgeving 18.

Het voorstel consumentenrechtenrichtlijn is op 8 oktober 2008 door de Europese Commissie ingediend. In november zal deze richtlijn plenair besproken worden door het Europees parlement en in december staat de richtlijn op de agenda van de Raad van Ministers.

mr. Naomi van ’t Hof, USG Juristen

1 EU-strategie voor het consumentenbeleid 2007-2013
2 EU-strategie voor het consumentenbeleid 2007-2013
3 EU-strategie voor het consumentenbeleid 2007-2013
4 Press Release Consumentenbescherming: Commissie doet voorstellen voor consumentenrechten
5 F. Easterbrook, ‘Federalism and European Business Law’
6 Press Release Consumentenbescherming: Commissie doet voorstellen voor consumentenrechten
7 Ars Aequi juni 2009 ‘Consumentenrecht: een zaak voor de Europese Unie?’
8 Press Release Consumentenbescherming: Commissie doet voorstellen voor consumentenrechten
9 Press Release Consumentenbescherming: Commissie doet voorstellen voor consumentenrechten
10 Ars Aequi juni 2009 ‘Consumentenrecht: een zaak voor de Europese Unie?’
11 Ars Aequi juni 2009 ‘Consumentenrecht: een zaak voor de Europese Unie?’
12 Ars Aequi juni 2009 ‘Consumentenrecht: een zaak voor de Europese Unie?’
13 BNC-fiche: Richtlijn consumentenrechten
14 BNC-fiche: Richtlijn consumentenrechten
15 BNC-fiche: Richtlijn consumentenrechten
16 BNC-fiche: Richtlijn consumentenrechten
17 BNC-fiche: Richtlijn consumentenrechten
18 BNC-fiche: Richtlijn consumentenrechten