Persrechter D. Vergunst legt uit hoe het spreekrecht voor slachtoffers is geregeld. De advocate van het slachtoffer in de Eibergse ontvoerings- en verkrachtingszaak (ontvoering jong meisje; vonnis rechtbank in maart 2005) mocht tijdens de rechtzaak in Zutphen haar verhaal over de gevolgen van het drama niet afmaken. De advocate gaf namelijk tijdens de behandeling van de zaak een toelichting op de gevraagde schadevergoeding.
Prijs vergelijk ADSL, kabel, glasvezel aanbieders en bespaar geld door over te stappen!
Slachtoffers krijgen niet alle ruimte
Sinds kort mogen slachtoffers of hun nabestaanden zelf komen vertellen welke gevolgen het misdrijf op hun leven heeft (gehad). Dat kan alleen bij ernstige misdrijven, bedreigd met minimaal acht jaar gevangenisstraf. Tot voor kort werd de rechter over die gevolgen hoofdzakelijk geïnformeerd door de officier van justitie. De officier kon dat mondeling doen, op de zitting. Soms deed hij dat aan de hand van een door het slachtoffer opgestelde verklaring. In veel gevallen beperkte de officier zich echter tot een verwijzing naar bepaalde stukken in het strafdossier. Dit alles zal zo blijven, als het slachtoffer of een nabestaande niet zelf naar de zitting komt. Ook in dat geval is de rechter overigens goed geïnformeerd over het slachtoffer. Veel van de stukken in het dossier vertellen namelijk iets over het slachtoffer. In de aangifte is het slachtoffer al direct zelf aan het woord. Bij ernstige misdrijven wordt het slachtoffer of zijn nabestaande enige tijd na het misdrijf meestal nog eens door de politie gehoord. Van zo’n gesprek bevindt zich dan een verslag bij de stukken. Ook worden slachtoffers van ernstige misdrijven vóór de zitting door de officier van justitie en zijn of haar medewerkers uitgenodigd voor een gesprek. Ook dan komen uiteraard de gevolgen aan de orde. Als er sprake is geweest van lichamelijk geweld dan bevat het dossier gewoonlijk een fotoreportage van de verwondingen. Dat is steeds het geval bij moord en doodslag. De rechter krijgt de vaak gruwelijke details dus zeker niet alleen te horen. Hij of zij ziet ze ook!
Toch spreekrecht?
Waarom dan toch spreekrecht geven aan slachtoffers? Voegt dat nog wel iets toe? De wetgever vond van wel. Als een slachtoffer zelf verschijnt kan de rechter direct zien en horen hoe het met hem of haar gaat. Dat geldt ook voor de verdachte zelf. Misschien houdt het de verdachte of anderen af van (nieuwe) strafbare feiten als duidelijk wordt wat de gevolgen er van zijn. Het voornaamste doel van het spreekrecht lijkt echter te zijn het slachtoffer te helpen bij de verwerking van de gebeurtenissen. Lijkt, want de wet zelf zegt dat niet. Het valt echter wel uit de wet af te leiden. Uitdrukkelijk is immers vastgelegd dat alleen het slachtoffer zelf of zijn nabestaande het spreekrecht mag uitoefenen. Het slachtoffer kan dus geen vertegenwoordiger naar de zitting sturen om het verhaal te vertellen. Bij de behandeling van het wetsvoorstel in de Tweede Kamer heeft een voorstel om dat wel toe te laten geen meerderheid gehaald. Je moet het zelf doen, ook als je niet gewend bent om in het openbaar het woord te voeren of dat in zo’n geval emotioneel te belastend vindt.
Niet de advocaat.
Het spreekt voor zich dat de rechter zich aan een duidelijke instructie van de wetgever heeft te houden. Een advocaat die probeert namens een slachtoffer diens spreekrecht uit te oefenen zal er dus op gewezen worden dat dat niet kan. De rechter moet hier het recht toepassen en het recht laat niet toe dat een advocaat namens het slachtoffer spreekt. Een advocaat mag wel namens een slachtoffer een schadeclaim indienen. De verleiding zal dan natuurlijk groot zijn om de gevolgen van het misdrijf voor het slachtoffer breed uit te meten. Als echter volledige schadevergoeding wordt aangeboden, zal de advocaat verder moeten zwijgen. Wat je daar verder ook van vindt, de rechter heeft hier weinig keus. Zeker een advocaat kan zich daar moeilijk over beklagen. Het behoort immers juist tot de taak van een advocaat om de rechters bij ‘de les’ van het recht te houden. Daarmee staat het slachtoffer overigens niet met een mond vol tanden. Wie zelf niet op de zitting wil komen, kan altijd een schriftelijke verklaring indienen. Denk bijvoorbeeld aan minderjarige slachtoffers. De officier of de rechter zal die verklaring dan bij de behandeling van de zaak op de zitting betrekken.
Grenzen
De tijd zal moeten leren of de nieuwe wettelijke regels toch niet te strak zijn. Intussen zullen de rechters het wel met deze regels moeten doen. De slachtoffers hebben zeker meer ruimte gekregen, maar niet alle ruimte. Ze mogen spreken, maar alleen over de gevolgen voor henzelf. De rechtbank zal het slachtoffer soms moeten aangeven zich bij het onderwerp te houden of op de tijd te letten. Dat zal een slachtoffer gemakkelijk als een gebrek aan interesse kunnen duiden. Ook mag het slachtoffer de verdachte niet beschuldigen. Zijn schuld staat op de zitting immers nog helemaal niet vast. Misschien ontkent de verdachte de feiten wel. Misschien is hij inderdaad de dader niet. Rechtbanken zullen ook met zo’n situatie moeten leren omgaan. Soms zullen de grenzen van het recht getrokken moeten worden. Die grenzen zullen niet altijd de sympathie van het slachtoffer hebben en daarmee meestal ook niet die van het publiek. Uiteindelijk is het hier echter de wetgever en niet de rechter die de grenzen kan verleggen.
Mr. D Vergunst, persrechter rechtbank Zutphen
