Het kabinet wil in meer gevallen een onherroepelijk vrijgesproken verdachte voor hetzelfde delict alsnog kunnen vervolgen, wanneer nieuw zeer belastend bewijs opduikt. Niet alleen bij misdrijven waar levenslange gevangenisstraf op staat en die de dood van een ander tot gevolg hebben. Maar ook bij doodslag en bij gewelds- en zedenzaken met dodelijke afloop. Daarnaast wil het kabinet met terugwerkende kracht strafzaken na vrijspraak kunnen herzien. Dit blijkt uit een nota van wijziging van minister Opstelten van Veiligheid en Justitie waarmee de ministerraad heeft ingestemd. Het besluit vloeit voort uit het regeerakkoord.
Prijs vergelijk ADSL, kabel, glasvezel aanbieders en bespaar geld door over te stappen!
Onvoldoende bescherming tegen rechterlijke dwalingen en fouten
Mede naar aanleiding van de Schiedamse parkmoord hebben leden van de Tweede Kamer aangedrongen op een hervorming van de herzieningsregeling. De strafvorderlijke herzieningsprocedure bood wellicht onvoldoende bescherming tegen rechterlijke dwalingen en fouten. Het wetsvoorstel tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte (Wet herziening ten nadele) werd reeds op 1 september 2009 ingediend door de regering op initiatief van de toenmalig minister van Justitie, Hirsch Ballin.2 In dit wetsvoorstel gold de mogelijkheid om vrijspraak te herzien bij een misdrijf waarop naar de wettelijke omschrijving levenslange gevangenisstraf is gesteld en dat de dood van een ander ten gevolge heeft.
Verruiming noodzakelijk om samenleving te beschermen
Het kabinet Rutte wil de mogelijkheid tot herziening uitbreiden met doodslag en gewelds- en zedenzaken met dodelijke afloop. Het gaat dan onder meer om mishandeling waarbij het slachtoffer later aan de gevolgen overlijdt, of verkrachting of mensenhandel met dodelijke afloop. De voorgestelde verruiming is volgens het kabinet noodzakelijk om de samenleving tegen daders van ernstige misdrijven beter te kunnen beschermen. Zware gewelds- en zedendelicten kunnen slachtoffers en nabestaanden onherstelbaar traumatiseren. Zulke misdaden raken ook het vertrouwen in de rechtsorde en de veiligheidsbeleving van de burger. Het is moeilijk te aanvaarden dat er na vrijspraak voor een dergelijk misdrijf geen straf zou kunnen volgen, wanneer naderhand door technisch onderzoek nieuw zeer sterk bewijs is gevonden, bijvoorbeeld DNA-onderzoek in een zogenoemde ‘cold case’.
Ne bis in idem
Tegenstanders zeggen dat minister Opstelten het ‘ne bis in idem’ principe wil afschaffen, ook al behoort dat tot de fundamenten van de rechtstaat. Het uitgangspunt dat je geen twee keer voor hetzelfde feit vervolgd kunt worden, beschermt de burger tegen langdurig wangedrag van de overheid. Iedere burger loopt immers het risico om een keer ten onrechte als verdachte te worden aangemerkt. Vanwege het ‘ne bis in idem’ uitgangspunt, is het in Nederland niet mogelijk om levenslang het slachtoffer te worden van vervolging door de overheid. Met het wetsvoorstel gaat dit principe verloren.
Opmerkingen van de Raad van State
Ook de Raad van State had ten aanzien van het eerdere wetsvoorstel al enkele opmerkingen. De Raad stelt dat de beoordeling van de wenselijkheid of noodzaak van nader onderzoek op een hoger niveau dient plaats te vinden, bij voorkeur door de procureur-generaal bij de Hoge Raad. De Raad heeft geadviseerd het wetsvoorstel aan te passen.
Daarnaast wordt in de toelichting van het wetsvoorstel uiteengezet dat bij de introductie van de mogelijkheid van de herziening ten nadele opslag van gegevens, zoals DNA-gegevens en vingerafdrukken van verdachten die zijn vrijgesproken van een feit dat de dood van een ander tot gevolg heeft gehad, wenselijk wordt geacht. Daartoe zal het Besluit DNA-onderzoek in strafzaken en het Besluit identiteitsvaststelling verdachten en veroordeelden aangepast moeten worden.
De Raad is van oordeel dat de voorgenomen verruiming van de mogelijkheid om gegevens van gewezen verdachten te bewaren een breuk inhoudt met het geldende stelsel waarin na (onder meer) een onherroepelijke vrijspraak het DNA-profiel, het celmateriaal en de vingerafdrukken van de gewezen verdachte (daaronder begrepen tevens de minderjarige verdachte) vernietigd dienen te worden. Voorts wijst de Raad erop dat het bewaren van celmateriaal, DNA-profielen en vingerafdrukken van gewezen verdachten een inbreuk oplevert op artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM), welke inbreuk alleen kan worden gerechtvaardigd indien daarmee een legitiem doel wordt gediend en het noodzakelijk is in de democratische samenleving, waarbij het in het bijzonder aankomt op de vraag of de inbreuk proportioneel is en of er een evenwicht is bereikt tussen de publieke en private belangen. Factoren die daarbij een belangrijke rol spelen zijn het gevaar van stigmatisering van de gewezen verdachte (in het bijzonder minderjarigen), de mogelijkheid voor de gewezen verdachte om verwijdering uit de databank te verzoeken, het stellen van een tijdslimiet aan het bewaren van de gegevens en adequate waarborgen tegen het misbruik van de gegevens. De Raad is vooralsnog niet ervan overtuigd dat de noodzaak voor het bewaren van de gegevens van vrijgesproken verdachten voldoende is aangetoond.3
Met terugwerkende kracht strafzaken herzien.
Ook wil het kabinet met terugwerkende kracht strafzaken na vrijspraak kunnen herzien als nieuw zeer sterk bewijs is gevonden. Het gaat om vrijspraken die onherroepelijk zijn geworden voor de datum waarop het wetsvoorstel in werking treedt. Dit zal, aldus het kabinet, niet gelden voor strafbare feiten die al zijn verjaard.4Echter staat wel in het regeerakkoord dat bij het oplossen van cold cases herziening ten nadele (wetsvoorstel 32044) mogelijk wordt met terugwerkende kracht en tegelijkertijd ook voor de delicten doodslag en gewelds- en zedendelicten met dodelijke afloop. Daartoe worden, indien noodzakelijk, de verjaringstermijnen voor doodslag en enige andere gewelds- en zedendelicten aangepast.
Hoe voornoemde uitwerking zal gaan krijgen in de praktijk is nog even afwachten. De nota van wijziging wordt nu eerst voor advies aan de Raad van State gestuurd. De tekst van de nota van wijziging en van het advies van de Raad van State worden openbaar bij indiening bij de Tweede Kamer.
mr. Rose Tolenaar, USG Juristen
1 Meer mogelijkheden om vrijspraak te herzien, 5 november 2010, www.rijksoverheid.nl
2 Wet herziening ten nadele (32 044), www.europa-nu.nl
3 Advies Raad van State nr. 4, 8 juni 2009, wetten.overheid.nl
4 Meer mogelijkheden om vrijspraak te herzien, 5 november 2010, www.rijksoverheid.nl
