Voor velen zal de knipselkrant een bekend fenomeen zijn. Vele bedrijven, non-profit organisaties en overheden verzamelen nieuwsitems die zij in hun geheel overnemen en (meestal periodiek) verspreiden of beschikbaar stellen binnen de organisatie, en soms zelfs daarbuiten. In het verleden gebeurde dat meest op papier, tegenwoordig steeds vaker digitaal. Voor het overnemen van deze items wordt zelden toestemming gevraagd aan de maker of de uitgever van zo’n nieuwsitem.
Prijs vergelijk ADSL, kabel, glasvezel aanbieders en bespaar geld door over te stappen!
Tot voor kort werd aangenomen dat dit wettelijk was toegestaan, maar de rechter heeft nu anders bepaald. Omdat voor het overnemen van nieuwsitems in de praktijk bijna altijd toestemming nodig is, lijkt het einde van de knipselkrant nabij
Persexceptie
Tot voor kort ontleende de knipselkrant zijn bestaansrecht aan de zogeheten persexceptie. Onder verwijzing naar artikel 15 Auteurswet en het Knipselkrant-arrest (1)van de Hoge Raad werd lange tijd aangenomen dat het overnemen van nieuwsitems uit kranten, tijdschriften en andere media geoorloofd was voor de pers. Ten aanzien van dergelijke nieuwsitems kon de schrijver of uitgever – zo was de opvatting – niet het voorbehoud maken dat de pers een nieuwsitem alleen met zijn toestemming zou mogen overnemen.
Het concept ‘pers’ wordt overigens ruim geïnterpreteerd. De auteurswet spreekt van “een dag-, nieuws, of weekblad […] of ander medium dat eenzelfde functie vervult”. Dat kan bijvoorbeeld ook een website of een knipselkrant van een onderneming zijn die als functie heeft nieuws te verspreiden zonder winstoogmerk.
Persexceptie kan knipselkrant niet langer redden
Recente rechtspraak van het gerechtshof Leeuwarden lijkt nu een einde te maken aan de knipselkrant. Het gerechtshof Leeuwarden (2) heeft namelijk in lijn met de Europese Auteursrechtrichtlijn geoordeeld dat nieuwsitems die naast strikt feitelijke informatie ook auteursrechtelijk beschermde elementen bevatten, niet onder de persexceptie vallen. Deze zogenaamde gemengde berichten kenmerken zich door de eigen invulling die de maker eraan heeft toegevoegd. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de kop, opbouw, woordkeuze en lay-out. Het moge duidelijk zijn dat hiervan snel sprake is bij kranten- en tijdschriftartikelen.
Het gevolg van deze uitspraak is dat de persexceptie op de meeste nieuwsitems niet van toepassing is. Het overnemen van nieuwsitems ten behoeve van een knipselkrant op papier, een intranet- of internetsite is daardoor niet (meer) mogelijk zonder toestemming van de maker of uitgever, mits deze voor het overnemen een voorbehoud heeft gemaakt. Dat zal in de meeste gevallen zo zijn. De meeste nieuwsbronnen maken een algemeen voorbehoud (bijvoorbeeld in de colofon) dat artikelen enkel met toestemming mogen worden gebruikt.
Lessen voor de praktijk
Het voorgaande leert dat de conventionele knipselkrant in zijn huidige vorm niet kan blijven bestaan. Voor het overnemen van bijna ieder artikel zal men namelijk toestemming moeten verkrijgen. De kosten en administratieve rompslomp die daarmee gemoeid zijn, maken de knipselkrant in veel gevallen niet langer rendabel.
Bovendien, met het teruglopen van de verkopen is het zonder toestemming overnemen van nieuwsartikelen in toenemende mate een aandachtspunt voor uitgevers, schrijvers/journalisten en hun belangenbehartigers. Zij treden steeds vaker hard op tegen diegenen die zonder toestemming gebruik maken van nieuwsitems. De hoogte van de vergoedingen die zij vorderen kan afhankelijk van het aantal zonder toestemming gebruikte nieuwsitems behoorlijk oplopen.
Pas dus op met het overnemen van nieuwsitems in eigen nieuwsberichten. Controleer of uw knipselkrant of intranet-/internetsite nieuwsitems bevat die zonder toestemming zijn overgenomen. Het is raadzaam deze items te verwijderen.
De knipselkrant is een bedreigde diersoort die wellicht kan overleven in afgeslankte vorm. Waarschijnlijk zijn er nog alternatieven voor de knipselkrant mogelijk. Afhankelijke van de context kan het opnemen van bijvoorbeeld een link naar een website van een krant, of het gebruiken van een citaat uit een nieuwsitem als alternatieve oplossing dienen.
(1) HR 10 november 1995, LJN: ZC1875.
(2) Hof Leeuwarden, 26 juli 2011, LJN: BR3119.
mr. Johan Hulshof, Van Benthem & Keulen N.V.
