Leken begrijpen soms maar weinig van het debat dat juristen met elkaar voeren. Maar begrijpen juristen wel de wereld waarin burgers leven? Juristen moeten meer open staan voor signalen vanuit de maatschappij én ze moeten leren waar de gevaarlijke zwakke plekken van het strafrecht zich bevinden. Dan pas kan het strafrecht zich ontdoen van haar zelfgenoegzame, arrogante en introverte houding. Dat betoogde hoogleraar strafrecht Theo de Roos in zijn oratie ‘Het strafrecht doet van zich spreken‘ afgelopen vrijdag in de aula van de Universiteit van Tilburg.
Prijs vergelijk ADSL, kabel, glasvezel aanbieders en bespaar geld door over te stappen!
Er zijn juristen die houden van een stevig potje retoriek. De rechtspraak zou tegenwoordig slechts ten dienste staan van de criminaliteitsbestrijding. Nieuwe terrorismemaatregelen zouden leiden tot een ‘politiestaat’, Nederland zou zelfs een ’totalitair regime’ krijgen. Volgens De Roos is zo’n polariserend debat niet vruchtbaar om het strafrecht te analyseren. Maar het zegt wel veel over hoe juristen met elkaar in debat gaan.
Burgers snappen weinig van dergelijke juridische fratsen, stelt de Roos, en zelfs de Hoge Raad maakt zich schuldig aan ‘gezwabber’. Leken kunnen niet anders dan constateren dat juristen maar een esoterisch, navelstarend volkje zijn die heel ingewikkeld doen over allerlei dogmatische concepten.
Dat blijkt bijvoorbeeld uit het Mensenroof-arrest uit 2001. Een baby was illegaal geadopteerd en van Brazilië naar Nederland gebracht. Strafbaar, want in de wet staat dat bij mensenroof iemand wederrechtelijk ‘over de grenzen van het koninkrijk der Nederlanden wordt gebracht’. Toch werden de mensensmokkelaars vrijgesproken: de wetgever had immers beoogd dat alleen strafbaar is ‘het vanuit Nederland over de grens voeren naar het buitenland’. In deze zaak was het omgekeerde het geval. De Roos vraagt zich af of dat nog wel is uit te leggen aan het grote publiek. Overigens werden de babysmokkelaars later alsnog veroordeeld.
Om dergelijke misvattingen te voorkomen, pleit De Roos voor een strafrechtsbeoefening met een ‘open mind’. Dat zou kunnen gebeuren door de kloof tussen de burger en het strafrecht te verkleinen, bijvoorbeeld door het betrekken van leken bij de rechtspraak. De Roos wijst juryrechtspraak echter van de hand.
Beter is het om vonnissen nóg beter uit te leggen, of om burgerpanels te laten ‘meebeslissen’ over de straftoemeting van echte (niet-gefingeerde) strafzaken, zoals in Groningen op initiatief van het Dagblad van het Noorden is gebeurd.
Maar minstens zo belangrijk is dat juristen in opleiding veel meer dan nu in het algemeen het geval is vertrouwd worden gemaakt met empirische disciplines, met als ‘leerdoel’ dat zij, met name als zij een togaberoep gaan uitoefenen, maar het gaat ook op voor functies als wetgevingsambtenaar, een antenne ontwikkelen om maatschappelijke ontwikkelingen en standen van zaken in hun werk te onderkennen.
Officieren van justitie en rechters nemen aan de lopende band beslissingen die diep in het leven van burgers ingrijpen, en ze moeten daarom weten wat zij aanrichten. Volgens De Roos moeten juristen zowel open staan voor signalen vanuit de maatschappij, als leren die kritisch te filteren. Maar zij moeten bovenal leren waar de gevaarlijke zwakke plekken van ons strafrechtssysteem zich bevinden, die zelfgenoegzaamheid en arrogantie, introversie en afscherming tegen kritiek faciliteren.
Prof.mr. Theo de Roos (56) werd op 1 februari 2005 benoemd tot hoogleraar straf- en strafprocesrecht aan de Universiteit van Tilburg. Hiervoor bekleedde hij eenzelfde leerstoel aan de Universiteit Leiden. De Roos studeerde rechten aan de Vrije Universiteit en promoveerde in 1987 aan de Universiteit Utrecht op Strafbaarstelling van economische delicten. Sinds 1977 is hij advocaat, en (mede-)oprichter en partner van advocatenkantoor De Roos & Pen. De Roos is o.a. raadsheer-plaatsvervanger in het hof Leeuwarden, lid van de adviescommissie strafrecht van de Nederlandse Orde van Advocaten en redacteur van een groot aantal juridische tijdschriften. Zijn wetenschappelijke publicaties bestrijken een breed terrein, waaronder economisch strafrecht, militair straf- en tuchtrecht, rechtsbijstand, advocatuur in strafzaken, straftheoretische en rechtspolitieke onderwerpen.
Rechters zijn enthousiast over Dagblad van het Noorden-Jury, Orde van Advocaten
Th. A. de Roos, Het strafrecht doet van zich spreken (Oratie Tilburg)