Rechters vinden meer openheid over rechtspraak van groot belang om tegenwicht te bieden aan onjuiste beeldvorming. Dat blijkt uit onderzoek van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). De WRR vroeg 400 van de bijna 2.500 rechters via een enquête en groepsgesprekken naar hun mening over rechterlijke transparantie, als onderdeel van een breder onderzoek dat 17 januari in Den Haag werd gepresenteerd.
Prijs vergelijk ADSL, kabel, glasvezel aanbieders en bespaar geld door over te stappen!
Tegenwicht bieden
Transparante rechtspraak is al jaren onderwerp van gesprek, maar nu is voor het eerst onderzocht hoe rechters daar zelf over denken. Zij hechten belang aan toegankelijke procedures en duidelijke vonnissen, maar ook aan openheid over het instituut rechtspraak. Om hun rol als bewaker van de rechtsstaat te vervullen, hebben rechters draagvlak in de samenleving nodig. Maar terwijl rechters zwijgen over lopende rechtszaken, zien ze advocaten of zelfs politici daarover wel het woord voeren op tv. Behoefte aan media-aandacht kan soms reden zijn voor advocaten om rechters te wraken, waarmee twijfel wordt gezaaid over hun onpartijdigheid. Actief en zelfbewust communiceren is volgens de rechters nodig om aan die ontwikkeling tegenwicht te bieden.
Beperking
Hoe de transparantie bevorderd moet worden, is minder duidelijk. Strategisch communiceren en deelnemen aan debatten kunnen op brede steun rekenen, maar rechters denken heel verschillend over camera’s in de rechtszaal en het openbaar maken van besloten rechterlijke discussies in de raadkamer. Privacybelangen en belangrijke waarden als onafhankelijkheid en onpartijdigheid beperken de mogelijkheden tot openheid.
Stoelpoten
“Anders dan politici hebben wij geen programma uit te voeren, we moeten alleen recht doen in concrete gevallen”, zei Hoge Raad-president Geert Corstens tijdens een debat na de presentatie van het WRR-rapport. “Wil je dat blijven doen, dan moet je ervoor zorgen dat de poten niet onder je stoel vandaan worden gezaagd.” Dat risico bestaat als rechters zich mengen in het maatschappelijke debat. “Vorig jaar hebben we succesvol actie gevoerd tegen verhoging van de griffierechten. Was die verhoging toch doorgevoerd, dan zouden klachten daarover aan de rechter worden voorgelegd. Maar onpartijdig oordelen kan niet als je hebt gezegd: die hoge griffierechten vinden wij niks.”
Begrepen
Gedebatteerd werd onder meer over het doorbreken van het geheim van de raadkamer, waarin meervoudige kamers tot hun – voor de buitenwereld unanieme – beslissing komen. Corstens en Erik van den Emster, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, zien wel iets in een systeem van ‘dissenting opinions’ voor de Hoge Raad, dat inzicht geeft in de discussie die raadsheren voeren over een arrest. “Als de Hoge Raad een vervelend besluit neemt, lijkt het me voor de betrokkene prettig om te lezen dat toch iemand hem begrepen heeft”, zei Corstens. “Het spoort ook aan tot beter presenteren van de argumenten.” Maria van de Schepop, voorzitter van de beroepsvereniging NVvR, vindt de daarvoor vereiste wetswijziging volstrekt overbodig. “Wie leest nou ooit een arrest van de Hoge Raad?”, vroeg ze. “Dat is toch niets voor mensen in de straat. Ik zie niet in hoe je kunt verwachten dat daarmee het vertouwen in rechtspraak toeneemt.”
Beslotenheid
De NVvR-voorzitter brak tijdens het debat een lans voor beslotenheid. “Rechters willen tegemoet komen aan de wensen van de burgers, maar ik vraag me af of meer transparantie daarvoor het juiste middel is”, zei ze. “Dat roept alleen meer vragen op. Zijn wij klaar en bereid om die te beantwoorden? Wat willen we dan laten zien?” Zolang dat niet duidelijk is, voelt ze ook weinig voor camera’s in de rechtszaal.
Grenzen verleggen
Volgens voorzitter Erik van den Emster van de Raad voor de rechtspraak is het verleggen van grenzen echter onontkoombaar. Hij noemde het naïef om te veronderstellen dat rechtbankbezoekers met de huidige technische mogelijkheden geen opnamen zullen maken. Dus kun je beter zelf de luiken openzetten en afspraken maken over filmen in de rechtszaal. De nieuwe persrichtlijn, die in maart van kracht wordt, biedt dan ook ruimere mogelijkheden om in de rechtszaal te filmen.
